مقدمه:
همان گونه که تدریس دروس از نظر اهمیت در درجه اول قرار دارد ولی ارزشیابی نیز در آموزش نقش مهمی را ایفا می کند و بازخوردهای روانی و اجتماعی فراوانی دارد .
به عنوان مثال :نمره ی دانش آموز می تواند ملاک ارزشیابی های دیگر برای دانش آموزان (چه در مدرسه و چه در خارج از آن ) قرار گیرد و چه بسا نقش سرنوست سازی را در زندگی او ایفا کند و هم چنین نمره ی دانس آموز و نگرش او در باره ی سادگی یا دشواری سؤالات و غیره می تواند در درس خواندن دانش آموز و نیز انگیزه ی بعدی او برای درس خواندن و تصمیم های آینده اش نقش ایفا کند .
در این مقاله سعی شده است تا انواع روش های ارزشیابی و انواع آزمون هایی که در ارزشیابی به کار می روند را نام برده و شرح مختصری از آنها بیان شود .
در این مقاله درباره ی نحوه ی ارزشیابی انواع هدف های آموزشی بحث شده است و هدف های آموزشی به شرح زیرند :
۱- هدف هایی که به دانستن درباره ی امور مربوط می شود .
۲- هدف هایی که به دانستن نحوه ی انجام دادن عمل یا کاری مربوط می شوند .
ارزشیابی :
« ارزشیابی به یک فرایند نظامدار برای جمع آوری ، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود به این منظور که تعین شود آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزان»
در فرایند ارزشیابی داوری ارزشی با توجه به کیفیت به عمل می آید .
ارزشیابی خود شامل ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و ارزشیابی آموزشی است . در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی کیفیت را به عنوان میزان دستیابی دانش آموزان به دانش ها و مهارت ها که از آنها انتظار می رود تعریف کرده اند ولی در ارزشیابی آموزشی به طور کلی کیفیت به صورت تناسب داشتن موضوع مورد ارزشیابی با هدف های مورد نظر تعریف می شود .
آزمون :
« آزمون وسیله ی اندازه گیری نمونهای از ویژگی ها یا صفات روانی است »
از جمله ویژگی های روانی می توان :هوش، خلاقیت، یادگیری، انگیزش، نگرش و ... را نام برد که این ویژگی ها را به طور غیر مستقیم و توسط آزمون اندازه می گیرند .
در آزمون به دلیل عدم دسترسی به ویژگی های روانی ، از رفتارهایی که معرف ویژگی های روانی فرد هستند استفاده می شود .
مراحل ارزشیابی :
الف-مرحله طراحی ( چه کاری انجام خواهیم داد )
ب-مرحله فرایندی ( چگونه آن را انجام می دهیم )
پ-مرحله فرآورده ای (چگونه آن را انجام دادیم )
الف :مرحله طراحی خود شامل بخش هایی است :
۱- تحلیل موقعیت : در آن سوابق اطلاعاتی را جمع آوری می کنیم که می تواند ما را در تشخیص موانع و محدودیت ها یاری داده و یک برآورد واقع بینانه از امکانات را نیز به دست دهد .
۲- تعیین و توصیف هدف ها :
انواع هدف های ارزشیابی :
۱-کلی: به دلیل کلی بودن مبهم بوده و به سادگی قابل اندازه گیری نیستند.
۲-جزیی: اندازه پذیرند .
هدف های کلی :
الف-هدف های فرایندی :اشاره به اقداماتی که ضمن اجرای برنامه انجام می گیرد .
ب-هدف های فراورده ای : اشاره به نتایج کوشش ها و اقدامات
هدف های فراورده ای در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی بیشتر مد نظر هستند .
۳- توصیف پیش نیاز ها یا رفتارهای ورودی : رفتارهای ورودی همان پیش نیازها یی هستند که یادگیرنده پیش از شروع به یادگیری هدفهای تازه باید آن را کسب کرده باشد . معمولاً سنجش رفتارهای ورودی در آغاز سال تحصیلی یا در ابتدای یک درس تازه انجام می گیرد .
۴- انتخاب و تولید وسایل اندازه گیری : معلم می تواند وسایل اندازه گیری هم چون آزمون ها ، پرسشنامه ها و ... را تهیه کرد .
۵-توصیف راهبردها یا استراتژی ها : یعنی مراحل تدریس یک موضوع به ترتیب مشخص شده و مطالب آموزش داده شده در هر بخش به صورت درست معین گردد .
۶- انتخاب طرح پژوهشی : یعنی پژوهش در این مورد که آیا تأثیر برنامه ی آموزشی فیلی بیشتر بوده یا برنامه های آموزشی دیگر
۷- تدارک برنامه ی زمان بندی : یعنی ارزشیاب ، فهرستی از فعالیت های اصلی مربوط به اقدامات پیشنهادی و زمان شروع و خاتمه هر یک از آن فعالیت ها را مشخص کند .
ب-مرحله ی فرایندی یا اجرایی :تصمیم در باره ی اقدامات عملی یا اجرایی .
پ-مرحله ی فراورده ای : تصمیم گرفتن در پاین برنامه .
هدف اصلی : جمع آوری داده هایی که متخصص ارزشیابی را در تصمیم گیری هایش در بارهی اثر بخشی کلی روش آموزشی ، برنامه درسی ، پروژه آموزشی و ... کمک نماید .
در این مرحله باید گزارش نهایی درباره ی هدف ها ، روش ها و بازده ها تهیه شود و در قالب نمرات و گزارش آن را به یادگیرندگان و اولیا تحویل داد .
نتایج بدست آمده از این مرحله می تواند برای آموزش های آینده و تعیین اثر بخشی برنامه ی آموزشی حال مفید واقع شود .
دو اقدام ضروری در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی :
۱-تعیین هدف های آموزشی
۲-سنجش یا اندازه گیری عملکرد یادگیرندگان
طبقه بندی هدف های آموزشی:
۱- حوزه شناختی : هدف های این حوزه با فعالیت های ذهنی و فکری سر و کار درند . این حوزه مهم ترین حوزه یادگیری است.
۲- حوزه عاطفی : که شامل هدف هایی است که تغییرات حاصل در علاقه ، نگرش ها ، ارزش ها و نیز رشد ارج شناسی و سازگاری را نشان می دهد .
۳- حوزه روانی – حرکتی : که به زمینه ی مهارت های حرکتی مربوط می شود و تفاوت آن با حوزه ی شناختی این است که :حوزه شناختی صرفاًبه فعالیت های ذهنی و عاطغی و هم به فعالیت های جسمی نیاز دارند .
به دلیل اهمیت حوزه شناختی طبقه بندی آن به صورت زیر بیان می گردد .
۱- دانش : منظور یادآوری آموخته های قبلی است.
۲- فهمیدن : درک منظور یا مقصود یک مطلب است . مثلاًدانش آموز بتواند موضوعی را به اختصار توضیح دهد و یا از یک فرمول برای حل مسئله استفاده کند و ...
۳- کار بستن : توانایی استفاده از امور انتزاعی ، قواعد و فوانین و ... در موقعیت های عینی و عملی .
۴- تحلیل : توانایی شکستن یک مطلب یا موضوع به اجزا یا عناصر تشکیل دهنده آن . مثلاًخود دانش آموز کشف کند و در کتب نباشد .
۵- ارزشیابی : توانایی قضاوت یا داوری کمّی و کیفی در باره ی امور ، با توجه به ملاک های معین . مثلاً اگر دانش آموز بتواند مطلب یک فصل را با یک فصل دیگر مقایسه کند .
۶- ترکیب : توانایی کنار هم گذاشتن عناصر و اجزا برای ایجاد یک الگو یا ساختار نو . مانند اختراعات
در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تا حد ممکن مراحل دانش و فهمیدن ۶۰ تا۷۰ درصد و بقیه ۳۰تا۴۰درصد سؤالت را شامل شوند .
نقش جدول مشخصات آزمون:
برای اینکه بتوانیم از مجموع بزرگی از سؤال های ممکن برای یک موضوع یا محتوای درسی نمونه ای را که به خوبی معرف محتوا و هدف های درس باشد ، انتخاب کنیم از جدول مشخصات استفاده می کنیم .
در تهیه جدول مشخصات معمولاًستون افقی را بعد محتوا و ستون عمودی را بعد هدف در نظر می گیرند .
آزمون های کتبی اندازه گیری پیشرفت تحصیلی :
الف – عینی : هم سؤال و هم جواب در اختیار دانش آموز است و در تصحیح آن نظر شخصی هیچ گونه دخالتی ندارد .
ب-غیر عینی (ذهنی) : دانش آموز خودش پاسخ را ساخته یا تولید می کند و در تصحیح آن ممکن است نظر شخصی مصحح دخالت کند و شامل سه نوع زیر می باشند:
الف : آزمون های تشریحی که به دو صورت زیر می باشد:
۱- گسترده پاسخ
۲- محدود پاسخ
۳- -کوته پاسخ
آزمون های تشریحی گسترده پاسخ:
از لحاظ زمان پاسخ دهی و هم از جهت مقدار مقدار پاسخ آزادی کامل دارد . این گونه سؤال ها برای سنجش هدف های تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی مناسب هستند .
آزمون های تشریحی محدود پاسخ:
از لحاظ زمان پاسخ دهی و هم از نظر مفدار پاسخ ، محدودیت هایی قائل هستند . این گونه سؤال ها برای سنجش سطوح فهمیدن ، کار بستن و تحلیل مناسبند .
محاسن آزمون های تشریحی :
۱- آسان بودن تهیه آن نسبت به آزمون های عینی
۲- توانایی پاسخ دادن به سؤال ها را می سنجد و نه توانایی انتخاب آنها را .
۳- بر روش مطالعه دانش آموزان تأثیر مثبت به جای می گذارد .
معایب آزمون های تشریحی :
۱- نمونه کوچکی از محتوای درس و هدف های آموزشی را اندازه می گیرد . (به دلیل وقت گیر بودن)
۲- تصحیح آنها با دقت و به طور عینی انجام نمی شود .
۳- تصحیح آنها بسیار وقت گیر است.
قواعد تهیه سؤال های تشریحی :
۱- به دلیل کم بودن تعداد آنها ، سؤال ها به طور مستقیم به هدف های آموزشی مربوط شوند .
۲- در طرح این گونه سؤال ها هدف هایی مد نظر باشد که با سایر انواع آزمون ها به خوبی قابل اندازه گیری نباشند پس بهتر است برای اندازه گیری هدف های دانش به کار نروند .
۳- صورت سؤالات با عبارات و کلمات واضح و روشن باشد و از کلی گویی و ابهام پرهیز شود .
۴- حق انتخاب چند سؤال از میان تعدادی سؤال داده نشود زیرا:
-تهیه سؤالاتی که از نظر دشواری در یک سطح باشند دشوار است .
- -به دلیل تمایل آزمون شوندگان قوی تر به سؤال های دشوار ،این نوع سؤال ها به ضرر این گونه افراد است .
-آزمون شوندگان توانایی انتخاب سؤال هایی که جوابشان را بهتر می دانند ، ندارند .
۵- برای پاسخ گویی به سؤالات زمان کافی در نظر گرفته شود .
۶- با افزایش سؤالاتی که جواب کوتاه نیاز دارند ، از مشکل ضعف در نمونه گیری آزمون های تشریحی بکاهیم.
قواعد تصحیح سؤال های تشریحی :
۱- پاسخ سؤال ها بر اساس هدف آن تصحیح شود .
۲- پاسخ نمونه برای هر سؤال به عنوان کلید تهیه شود .
۳- پاسخ ها سؤال به سؤال تصحیح شوند و نه ورق به ورق .
۴- هنگام تصحیح ورقه از شناسایی نام صاحبان آن خودداری شود .
۵- به نمرات سؤال هایی که قبلاً تصحیح شده اند نگاه نکنید .
۶- از روش های متنوع نمره گذاری استفاده شود که عبارتند از :
الف- روش تحلیلی : پاسخ به اجزای کوچکتری تقسیم شده و برای هر جزء نمره ی جداگانه در نظر گرفته می شود .
ب- روش کلی : در آن تصحیح کننده کل سؤال را خوانده و یک برداشت کلی از آن کرده و به آن نمره می دهد .
پرسش شفاهی : از این پرسش ها (به دلیل مشکلات فراوانشان) بهتر است در طی فرایند آموزش و به صورت غیر رسمی استفاده می شود و از آن جهت مقاصدی چون بیان مشکلات دانش آموز و هدایت دانش آموز در جهت فرایندهای فکریش بهره برد .
آزمون کوته پاسخ :
در جواب این سؤالات از کلمه ، عبارات ، جمله ، عدد ، یا علامتی استفاده می شود و برای هدف های سطح پایین مناسبند.
انواع آزمون های کوته پاسخ:
۱- پرسشی :سؤال به صورت یک جمله استفهامی طرح می شود .
۲- کامل کردنی :سؤال به صورت جمله ی ناقص (که دارای یک جای خالی است) طرح می شود.
۳- تشخیصی : سؤال به صورت یک موضوع یا مطلب ارائه شده و آزمون شونده باید جواب آن را تداعی کند .
محاسن آزمون های کوته پاسخ :
۱- سهولت در تهیه سؤال ها و تصحیح پاسخ های آن ها
۲- در آن ها از حدس های کورکورانه جلوگیری می شود .
۳- تفلب را (به نسبت سؤال های چند گزینه ای ) کاهش می دهد.
معایب آزمون های کوته پاسخ :
۱- برای هدف های سطح بالا کمتر به کار می روند.
۲- به کار بردن این گونه سؤالات سبب تشویق یادگیرندگان به حفظ اطلاعات جزئی و بی اهمیت می شود .
۳- تصحیح و نمره گذاری این آزمون ها به دقت و سرعت آزمون های عینی ، عملی نیست.
قواعد تهیه سؤال های کوته پاسخ :
۱- صورت سؤال از روی مطالب کتاب عیناً نقل نشود چون این کار موجب تشویق دانش آموزان به حفظ کردن مطالب شده و مانع درک و فهم آنها می شود .
۲- هر سؤال باید موضوع مهمی را شامل شود .
۳- در سؤالات کوتاه کامل کردنی :اولاً : تنها کلمات و عبارات مهم حذف شوند. ثانیاً : تعداد زیادی جای خالی منظور نگردد . ثالثاً : تا حد امکان جای خالی در قسمت پایانی سؤال قرار گیرد.
۴- جای خالی سؤال های کامل کردنی همواره یک اندازه انتخاب شود .
۵- تا حد امکان به جای سؤال های کامل کردنی از سؤال های پرسشی استفاده شود چون اولاً: تهیه سؤال های پرسشی آسان تر است و ابهام کمتری دارد ثانیاً : پاسخ به آنها آسانتر است.
آزمون های صحیح – غلط :
انواع آزمون های صحیح – غلط :
۱- صحیح – غلط
۲- بله – نه
۳- خوشه ای
در آزمون های خوشه ای در صورت سؤال یک جمله نا تمام آمده و به دنبال آن تعدادی جواب قرار می گیرند که دانش آموز باید تعیین کند کدام یک از آن ها غلط و کدامیک صحیح اند .
محاسن آزمون های صحیح – غلط :
۱- بیان موضوع های درسی در قالب عبارت های ساده
۲- سادکی تهیه
۳- عینی بودن تصحیح جواب ها
۴- زیادی تعداد آن ها در هر جلسه امتحان
معایب آزمون های صحیح – غلط :
۱- اغلب برای سنجش اطلاعات جزئی و کم اهمیت به کار می روند .
۲- حدس زدن کورکورانه در آن ها خیلی زیاد دخالت دارد .
۳- کاربرد زیاد آن ها سبب حفظ طوطی وار اطلاعات کم اهیت می شود .
۴- توانایی سنجش هدف های سطح بالا را ندارد .
قواعد تهیه سؤال های صحیح – غلط :
۱- سؤال ها تا حد امکان مختصر ،ساده و روشن باشد و هر سؤال یک مطلب مهم را سنجش کند .
۲- سعی طول سؤال های صحیح و طول سؤال های غلط با هم یکسان باشد . چون اگر طول سؤال های صحیح طولانی تر از سؤال های غلط باشد دانش آموزان به این نکته پی برده و از روی ظاهر سؤال به آن جواب می دهند .
۳-سعی شود تعداد سؤال های صحیح و سؤال های غلط تقریباًبه یک اندازه باشد.
۴-سؤال ها از روی جمله های کتاب نباشد چون باعث حفظ کردن مطالب توسط دانش آموزان می شود .
آزمون های جور کردنی :
این گونه آزمون ها از دو ستون ،پرسش ها و پاسخ ها تشکیل شده و دانش آموز باید آن ها را به هم ربط داده و جور کند .
محاسن آزمون های جور کردنی :
اولاً:می توان نمونه نسبتاً بزرگی از محتوای درس و هدف های آموزشی را در هر یک از این سؤال ها سنجید .
ثانیاً: تصحیح سؤال ها به سهولت امکان پذیر است .
معایب آزمون های جور کردنی :
۱-در صورت عدم دقت در طرح سؤال سبب حفظ طوطی وار دانش آموزان می گردد .
۲-طرح سؤال هایی که به اندازه کافی شبیه به هم باشند تا یک آزمون جور کردنی شود ، دشوار است .
قواعد تهیه سؤال های جور کردنی :
۱-پرسش ها یا پاسخ های یک سؤال همه به یک مفهوم ، طبقه یا زمینه مربوط باشند .
۲-طول فهرست های پرسش و پاسخ کوتاه باشد و مطالب کمتری را در هر یک از پاسخ ها قرار دهید .
۳-همه ی پرسش ها و پاسخ های یک سؤال در یک صفحه قرار گیرند .
۴-هر یک از پاسخ ها باید برای تمام پرسش های یک سؤال درست جلوه کند و از نوشتن سؤال ها و پاسخ هایی که کاملاً با هم جورند پرهیز شود .
۵-در صورت امکان فهرست پاسخ ها به طور منطقی (مثلاً به ترتیب حروف الفبا ) مرتب شوند .
آزمون های چند گزینه ای :
الف – نوع تنها گزینه درست : در این نوع سؤال ها تنها یکی از گزینه ها درست است .
ب – نوع بهترین گزینه : در این نوع ، همه ی گزینه ها درست هستند اما یکی از آن ها از همه درست تر یا بهتر است .
پ – نوع منفی : در این نوع ، صورت سؤال به صورت منفی بیان می شود و همه ی گزینه ها بجز یکی از آن ها ، درست هستند .
محاسن آزمون های چند گزینه ای :
۱-توانایی سنجش بسیاری از سطوح یادگیری را دارند .
۲-با استفاده از این گونه سؤال ها می توان در زمان محدود بخش زیادی از هدف های آموزشی و محتوای درس را سنجش کرد .
۳-احتمال حدس زدن کورکورانه (نسبت به صحیح – غلط ) کمتر است .
۴-سادگی و عینیت کامل در تصحیح .
۵-اگر گزینه های انحرافی این آزمون ها با توجه به اشتباهات و کج فهمی های متداول دانش آموزان تهیه شوند ، منبع بسیار مناسبی برای تشخیص مشکلات دانش آموزان خواهد شد .
معایب آزمون های چند گزینه ای :
اولاً : طرح این گونه سؤالات مشکل است .
ثانیاً : زمانی که به پاسخ های غلط نمره ی منفی داده شود ، دانش آموزانی که بیشتر خطر می کنند از سایر دانش آموزان نمره ی بهتری می گیرند .
ثالثاً : دانش آموزان قوی بیشتر از دانش آموزان معمولی قادر به پیدا کردن اشکالات ، پیجیدگی ها و نظرگاه های واگرا (غیر معمولی )در سؤال ها هستند . اما از آنجا که تنها یک پاسخ صحیح در سؤال وجود دارد ، بابت این تیز بینی های خود نه تنها تشویق نمی شوند بلکه با دادن جوابی که مورد نظر نیست ممکن است تنبیه هم بشوند .
قواعد تهیه سؤال های چند گزینه ای :
۱-هر سؤال باید یک موضوع مهم یا یک هدف آموزشی را اندازه بگیرد .
۲-مطالب اصلی سؤال به طور کامل در تنه سؤال بیاید . به صورتی که خواننده پیش از مراجعه به گزینه ها ، اندیشه اصلی سؤال را درک کند و بداند که سؤال به چه مطلبی مربوط است .
۳-همه ی گزینه های یک سؤال باید متجانس بوده و به موضوع واحدی مربوط باشند .
۴-گزینه های انحرافی را طوری بنویسید که توجه دانش آموزان بی اطلاع از موضوع را به خود جلب کند .
۵-در سؤالات منفی ، کلمات منفی را برجسته کنید و یا زیر آنها را خط بکشید .
۶-از نوشتن سؤالهای که هم متن سؤال و هم گزینه ها منفی هستند پرهیز شود چون سبب سر درگمی دانش آموزان شده و نمی تواند اهداف آموزشی را به درستی بسنجد .
۷-دو گزینه متضاد را که یکی از آنها درست است را به کار نبرید زیرا اگر فقط دو گزینه با هم متضاد باشند دانش آموز انتخاب خود را به همین دو گزینه محدود می کند . پس در صورت استفاده از گزینه های مجزا بهتر است از دو زوج متضاد در گزینه ها استفاده شود.
۸-محل گزینه ی درست را در میان گزینه های انحرافی به طور تصادفی انتخاب شود .
۹-برای هر سؤال بین ۳تا ۵ گزینه در نظر گرفته شود .
۱۰- در سؤال هایی که تنه ی آن ها جمله ی نا تمام است ، جای خالی در قسمت آخر جمله قرار گیرد .
روش های سنجش فرایند های یادگیری غیرشناختی :
تعریف آزمون عملکردی : مهارت در استفاده از فرایندها و شیوه های اجرایی و نیز مهارت در تولید فراورده ها .
ویژگی های آزمون عملکردی :
الف- تأکید بر کاربست :یعنی دانش آموز علاوه بر دانستن دانش می تواند آن را به کار بندد .
ب- استفاده از مسائل واقعی : یعنی موقعیت هایی که در زندگی واقعی یافت می شوند یا شبیه به آن ها هستند .
پ- ترغیب و تشویق تفکر باز
انواع آزمون های عملکردی :
۱-آزمون کتبی عملکردی : بیشترین فاصله را از عملکرد در زندگی واقعی دارد .
۲-آزمون شناسایی
۳-انجام عملکرد در موقعیت های شبیه سازی شده
۴-نمونه کار : کمترین فاصله را از عملکرد در زندگی واقعی دارد .
آزمون کتبی عملکردی : عمدتاً بر کاربست دانش و مهارت های عملی یا شبیه سازی شده با موقعیت های عملی تأکید دارند . برای آزمون بازده های پایانی یادگیری و یا مراحل میانی عملکردی ( هم چون استفاده درست از ابزارها و دستگاه ها ) به کار می روند .
آزمون شناسایی : سنجش توانایی دانش آموز در تشخیص ویژگی ها ، محاسن ، معایب و موارد استفاده از امور مختلف هم چون شناسایی یک ابزار یا دستگاه و توصیف کار آن و یا رفع اشکال کردن از یک دستگاه ناقص و یا خراب .
معمولاً از این روش برای آماده سازی دانش آموزان در اجرای عمل در موقعیت واقعی یا شبیه سازی شده مورد استفاده قرار می گیرند .
آزمون عملکرد در موقعیت های شبیه سازی شده : از یادگیرنده خواسته می شود تا در یک موقعیت شبیه سازی شده یا مصنوعی یا خیالی ، همان اعمالی را انجام دهد که در موقعیت های واقعی ضروری هستند .
نمونه کار : از دانش آموز خواسته می شود تا اعمالی را انجام دهد که معرف عملکرد واقعی مورد سنجش هستند و نزدیکترین روش سنجش عملکرد واقغی دانش آموز در محیط طبیعی است .
کار پوشه : مجموعهای از کارهای یک دانش آموز است که کوشش پیشرفت و موفقیت تحصیلی او را در یک زمینه خاص نشان می دهد .
اهداف عمده کار پوشه :
الف-ارائه بهترین کارها
ب-نشان دادن رشد تحصیلی دانش آموزان
نکاتی برای ایجاد کار پوشه :
۱-نمونه ای از کارهای دانش آموز فراهم شود .
۲-همواره کار پوشه ها مرور شوند تا نقاط ضعف و قوت آن ها یادآوری شود.
۳-به طور مرتب محتوای کار پوشه تازه شود .
در نمره گذاری کار پوشه می توان از روش کلی و روش تحلیلی بهره برد .
روش های سنجش مشاهده ای :
۱-فهرست وارسی
۲-مقیاس درجه بندی
۳-واقعه نگاری
فهرست وارسی :
در این روش تعیین می شود که آیا یک ویژگی ( چه درباره ی عملکرد و چه فراورده ) حضور دارد یا نه و پاسخ نیز به صورت بله-نه است .
در تهیه آن رفتارها یا ویژگی های مهم را تهیه کرده و نیز غلط های متداول ( که بیشتر اتّفاق می افتد ) را در یک فهرست مرتب می کنیم و آن گاه در حین انجام رفتار آزمون شونده تعیین می کنیم که کدام یک اتّفاق افتاده و کدام یک اتّفاق نیافتاده است .
روش مقیاس درجه بندی :
در این روش درجه یا مقدار رفتار یا ویژگی مورد نظر تعیین می گردد و یک چهار چوب داوری برای مقایسه همه ی دانش ›موزان در یک مجموعه ویژگی را فراهم می آورد و هم برای عملکرد و هم برای ارزشیابی از محصول کاربرد دارد .
در این روش فهرستی از رفتارها ( عملکرد یا محصول ) را تهیه کرده و در کنار هر کدام از آن ها مقیاس یا درجه ای را قرار می دهیم (مثلاً اعداد از ۱تا ۵ویا خیلی ضعیف تا خیلی خوب )و بعد از مشاهده ی رفتار ،یکی از درجه ها را انتخاب می کنیم.
روش واقعه نگاری :
در این روش بلافاصله بعد از وقوع رفتار ، آن رفتار ثبت می گردد وبیشتر جنبه ی تحلیلی دارد تا ارزش یابی .
این روش بیشتر برای هدف های آموزشی حوزه ها ی عاطفی و روانی –حرکتی کاربرد دارد و وقت گیر است پس تنها آن دسته از رفتارهایی که لازم است در شرایط کاملاً طبیعی محیط مشاهده وارزشیابی شوند ،مورد ارزشیابی قرار گیرند .
سنجش هدف های حوزه ی عاطفی:
در این آزمون ها از دانش آموزخواسته می شود هر آنچه را احساس می کند بگوید .
روش های سنجش هدف های حوزه عاطفی :
۱-پرسشنامه بسته پاسخ : از میان پاسخ های از پیش تعیین شده برای هر سؤال یکی را بر می گزیند.
۲-پرسشنامه باز پاسخ : در این روش از دانش آموز سؤالی پرسیده شده و او در پاسخ به آن نظر خود را توضیح می دهد .
۳-تفکیک معنایی : این روش شامل تعدادی صفات دو قطبی (مثل خوب- بد ،زیبا –زشت و... ) است که در آن بین هر دو صفت یک مقیاس درجه بندی هفت بخشی تنظیم می شود و از دانش آموز خواسته می شود تا نگرش خود را در مورد سؤال پرسیده شده با استفاده از درجه ها مشخص کند .
۴-روش یاداشت ها ی روزانه :دانش آموز احساس های خود را در باره ی تجارب شخصی و فعالیت های کلاس به صورت یاداشت روزانه ابراز می کند